Niemiecki ekspresjonizm w wiedeńskim Muzeum Leopoldów
Wystawa w Leopold Museum po raz pierwszy przedstawia ciekawy wybór prac ekspresjonistycznych, pochodzących ze słynnych europejskich zbiorów sztuki: ze szwajcarskiej Fundacji Braglia, niemieckiej Fundacji Johenning oraz ze zbiorów muzeum i Fundacji Seebüll. Na wystawie zaprezentowano 120 dzieł.
Niemiecki ekspresjonizm
W pierwszym 30-leciu XX wieku rozwija się niemiecki ekspresjonizm – kierunek w sztuce, literaturze i kinie, oddający w emocjonalny sposób niepokoje epoki: poczucie kryzysu cywilizacji i lęk.
W 1905 r. w Dreźnie powstała grupa Most (Die Brücke), utworzona m.in. przez Ericha Heckela i Ernsta Ludwiga Kirchnera, czołowych przedstawicieli niemieckiego ekspresjonizmu w malarstwie. W roku 1911 w monachijskim środowisku artystycznym, skupionym wokół Wassilego Kandinsky’go i Franza Marca, formuje się grupa Błękitny Jeździec (Der Blaue Reiter). Artyści tworzą w sposób znacznie bardziej ekspresyjny, intymny i bezpośredni, operując nie tylko silną kolorystyką, ale też sięgając po karykaturę i groteskę w kontrze do tradycyjnie rozumianej sztuki. Według ekspresjonistów forma dzieła nie ma podobać się odbiorcy, lecz wstrząsnąć nim, wzbudzić u niego głębokie emocje.
Ekspresjonizm niemiecki okazał się prawdziwą rewolucją w sztuce okresu międzywojennego, prowokując mieszczańską publiczność. Barwy są często rażące, twarze malowanych rozmazane, paleta kolorystyczna trochę tajemnicza, detale mało ważne.
W 1933 r. władzę w Niemczech przejmuje Hitler, co oznacza zły okres dla rozwoju tego kierunku. Naziści organizują w 1937 r. wystawę pt. „Sztuka zdegenerowana”, w której ukazano ekspresjonistów jako wrogów rasy niemieckiej i reżimu. To spowodowało powszechną niechęć do nich, zaczęto konfiskować ich dzieła, wyrzucać je z galerii i muzeów.
Dlaczego lubimy ekspresjonistów?
Cenimy ich za odwagę, za dynamikę, za zerwanie ze skostniałą tradycją, za nowoczesność, za temperament, za kolor i postrzeganie świata poprzez wnętrze. Styl ten skłania do refleksji, dodaje siły i energii, pokazuje świat niedoskonały, niedokończony. W centrum znajduje się człowiek z jego przeżyciami. „Intryguje mnie sekret relacji między kolorami. To podniecenie nigdy nie wygasa” – stwierdził Erich Heckel, nazywając trafnie to, co w ekspresjonizmie ważne.
Co spostrzegamy w malarstwie Emila Nolde?
Kwitnące kolory, uproszczone formy, dążenie do groteski, deformacji. Legendarny niemiecki twórca początkowo był pod wpływem postimpresjonizmu, a po 1908 r. zaczął tworzyć ekspresjonistyczne kompozycje graficzne i malarskie. Był mistrzem akwareli, lapidarnie szkicując sylwetki pędzlem po niezamalowanym tle. Poprzez miękko kładzione, barwne plamy potrafił wydobyć całą intensywność malowanej postaci czy natury. Ważną dziedziną twórczości tego artysty jest grafika, był też autorem wielkich kompozycji olejnych. Emil Nolde (1867–1956) to wielka indywidualność w sztuce XX wieku.
Ernst Ludwig Kirchner w Berlinie
Obserwacja życia w Berlinie przyczyniła się do narodzin kronikarskiej pasji tego artysty. Na obrazach pojawiają się budynki miasta, ruch uliczny, uchwycona jest dynamika życia miejskiego, także nocne życie kurtyzan, świat kabaretu i cyrku. Akty kobiece powstają w jego pracowni, są to często grupy kobiet na tle mocno naznaczonych farbą dywanów, szat, parawanów. Obrazy te są pełne dynamiki i ruchu. Styl Kirchnera zachwyca elegancją, co wynika z przedstawiania czarnych konturów postaci.
Max Pechstein i Łeba
Zachwycający obraz Maxa Pechsteina jest plakatem wystawy w Leopold Museum. Widnieje na nim młoda dama w kapeluszu z piórami o bardzo żywej i oderwanej od rzeczywistości kolorystyce. Sylwetka mocno skrócona, eksponowane są kapelusz, długie ręce, wyczuwalne wpływy fowizmu.
Malarz urodził się w 1881 roku w Zwickau, potem związał się na wiele lat z Łebą i ziemią Słowińców. Do Łeby przyjechał w 1921 roku, mając 40 lat, razem z żoną i synem.
Stworzył tam wiele obrazów przedstawiających jezioro, port, wydmy, molo, plażę. Portretował rolników i rybaków, malował zagrody chłopskie. Tu znalazł natchnienie. Tu poznał swoją drugą żonę, młodszą o dwadzieścia cztery lata Martę Möller. Od tego czasu malarz kursuje pomiędzy Berlinem a Łebą, wyjeżdża też często do Włoch i Szwajcarii.
Max Pechstein studiował w Akademii Sztuk w Dreźnie. Tam poznał Ericha Heckela, który wprowadził go do prominentnej grupy „Brücke”. Po dojściu do władzy nazistów łącznie 326 jego prac zaliczono do „sztuki zdegenerowanej” i w 1937 r. usunięto z muzeów niemieckich. Odtąd duża część z nich uważana jest za zagubioną. Od 1927 do 1945 r. spędza w Łebie 11 lat. W 1944 r. większość jego prac spaliła się w wyniku działań wojennych. Po wojnie malarz podejmuje pracę przy znakowaniu skrzynek na ryby. Te bardzo trudne czasy wymusiły bowiem na człowieku wyczulonym na piękno wykonywanie zwykłych prac fizycznych. W 1945 r. artysta opuszcza Łebę i osiedla się w Berlinie, gdzie umiera w wieku 74 lat jako ceniony malarz i profesor Uniwersytetu Sztuk Pięknych.
Wassily Kandinsky i Paul Klee
Paul Klee tworzył bez wątpienia najbardziej charakterystyczną sztukę czasów współczesnych. Spotykał się z artystami należącymi do grupy Błękitnego Jeźdźca (Der Blaue Reiter) i wystawiał prace wraz z nimi. W latach 1920–1930 był profesorem w sławnym Bauhausie w Weimerze i w Dessau. Dążył do kompozycji form, kolorów i rytmów. Szczególną troskę Klee o kompozycję tłumaczą jego wysoka kultura muzyczna i podziw dla Bacha i Mozarta. Także natura dyktuje mu harmonię, geometrię, pomaga godzić intuicję z kalkulacją.
Wassily Kandinsky z kolei skłaniał się ku intensywnym kolorom, za czym pojawił się ruch. Celem obrazów Kandinsky’go w okresie ekspresjonizmu było malowanie nastroju. Odbiór miał się odbywać w sferze doznań, nie zaś intelektu. Kandinsky walczy jednak długo ze sztuką abstrakcjną, ciągle ucieka do figuratywności.
Niemiecki ekspresjonizm to cała plejada wybitności, ogród pełen barw. Powyżej naszkicowano tylko kilka barwnych portretów. Są tu takie nazwiska jak: Max Liebermann, Emil Nolde, August Macke, Alexiej von Jawlensky, Franz More, czy wspomniani już Max Pechstein, Paul Klee, Ernst Ludwig Kirchner i Wassily Kandinsky. Ich dzieła nie straciły na swojej atrakcyjności. To sztuka ekspresywna, poruszająca, obrazująca wewnętrzny dynamizm dzieła.
Leopold Museum
Niemiecki ekspresjonizm
15.11.2019 – 20.04.2020
Tekst ukazał się w magazynie „Polonika”
nr 276, styczeń/luty 2020
