Muzeum miasta Wiedeń z okazji setnej rocznicy śmierci wizjonera i genialnego architekta Ottona Wagnera (1841–1918) prezentuje wystawę obejmującą całokształt jego dokonań.
Po 55 latach pracy można znowu prześledzić dorobek artysty, architekta, który odszedł od historyzmu jako gatunku sztuki i stworzył podwaliny nowoczesnego budownictwa. Jako pierwszy budowniczy w Wiedniu skupił się na funkcjonalności obiektów, nowych konstrukcjach i materiałach, wprowadzając miasto do nowej epoki. Około 500 eksponatów zgromadzonych w muzeum jest odbiciem historii Wiednia, od okresu budowy pasa okalającego centrum, czyli Ringstraße, poprzez fin de siècle, aż do wybuchu pierwszej wojny światowej.
Wynalazca XX wieku w architekturze
Nowatorskie projekty Ottona Wagnera były przyjmowane z dużym dystansem. Uważano go za człowieka budującego nie tylko Wiedeń, ale i swój wizerunek. Wokół jego osoby toczyły się długie debaty, np. podczas budowy muzeum przy Karlsplatz. Dyskusja na ten temat trwała lat dziesięć (1900–1910) i przeszła do historii jako największa architektoniczna dysputa epoki, przypominająca trochę Kongres Wiedeński. No cóż… Wiedeń.
Trudność wynikała z usytuowania budowli przy słynnym placu. Dyskutowano, na ile przeszłość i teraźniejszość może być pogodzona, jak duże powinno być muzeum, jak blisko może sąsiadować ze słynnym kościołem Karlskirche. W rozpisanym wtedy konkursie wzięło udział 274 budowniczych. Ostatecznie wygrali go Winkler+Ruck, ale przyszłość budowy była niejasna. Pomysł Otto Wagnera został odrzucony, a rozmowy na ten temat określono jako epokową tragedię. Wagner ciągle na nowo opracowywał swój projekt, jednak realizacji się nie doczekał. Z tego też powodu aktualną wystawę zlokalizowano w muzeum miasta Wiednia – Wien Museum, zbudowanym według projektu Oswalda Haerdtla w roku 1959. Muzeum to posiada kolosalne zbiory rysunków, modeli, fotografii i mebli. Tam też można zobaczyć makietę niezrealizowanego projektu muzeum autorstwa Ottona Wagnera.
Wagner był genialnym menadżerem – prezentując się w mediach dobrze wiedział, jak sprzedać samego siebie. Był z pewnością ostatnim wielkim architektem XIX wieku i pierwszym wieku XX. Był przy tym wyrazicielem konfliktu między monarchią i modernizmem, jako że miał odwagę odejść od historyzmu w kierunku stylu użytkowego.
Na wystawie pokazano też nieudane projekty mistrza, i to jest też duży plus, gdyż tylko tak można przedstawić rozwój artysty, ukoronowany szeregiem genialnych realizacji, takich jak Wiener Stadtbahn, Postsparkasse, Kirche am Steinhof. Mistrzowi udało się wypracować w swoich budowlach właściwą proporcję między ornamentem a korpusem budynku. Nikt nie potrafił tak dobrze wykończyć elewacji. Każdy wiedział, gdzie najlepiej umieścić dekoracje, jednak nikt nie pomyślał, jak wygodne powinny być schody dla przechodniów. Użycie nowoczesnych technik, a także odejście od bogatej ornamentyki, która często męczyła swoją ciężkością, wyraźnie odróżniało te projekty od innych. Celem budowy był człowiek, a nie ona sama w sobie.
Burzliwe życie, burzliwa kariera
Otto Wagner, zwany już za swoich czasów „Baulöwe”, prowadził burzliwe życie, co jednak nie przeszkadzało mu w jego architektonicznej karierze. Urodził się 13 lipca1841 roku w wiedeńskim Penzing, dzielnicy wtedy prawie wiejskiej. Tam też powstaje w 1888 roku jego pierwsza willa, która całe lata była w posiadaniu znanego malarza Ernsta Fuchsa (1930–
2015). Ojciec był nadwornym notariuszem w węgierskiej kancelarii, matka wychowała się w bogatej mieszczańskiej rodzinie. Syn uzyskał dobre wykształcenie w Wiedeńskim Gimnazjum Akademickim, a następnie studiował na wydziałach matematyki, fizyki, geometrii, technologii i rysunku w Wiedniu i Berlinie.
Dobrze wykształcony architekt nie zaniedbał swojego życia prywatnego. Poznaną w młodości córkę właściciela browaru, niejaką Sophie Paugie (1840–1912) nie wziął co prawda za żonę, ale miał z nią dwóch synów, Otto i Roberta, których później adoptował. W 1867 roku ożenił się na życzenie matki z Josefine Domhart, z którą miał z kolei dwie córki, Susanne i Margarete. Po śmierci matki prędko wziął rozwód, poznał Louise Stiffel, którą poślubił, i miał z nią następne dzieci: Stefana, Louise i Christine. Niestety, ostatnia żona, którą kochał i do której żywił podobne uczucia jak do uwielbianej przez niego matki, umarła bardzo młodo.
Życie Ottona Wagnera upłynęło w luksusie, ale w okresie pierwszej wojny światowej świadomie zrezygnował z dobrobytu, zadowalając się przydzielonymi porcjami żywienia. Umarł w wieku 76 lat w swoim mieszkaniu w siódmej dzielnicy Wiednia (Döblergasse 4, 1070 Wien). Pochowany został w przez siebie zaprojektowanym grobowcu rodzinnym na cmentarzu w Hietzing (1130 Wien). Słynne pisma architekta noszące tytuł „Moderne Architektur” stały się bazą i manifestem dla XX-wiecznych architektów. Twierdzi się, że nowoczesna architektura powstała równocześnie z trzema słynnymi twórcami, jakimi byli: Otto Wagner w Wiedniu, Louis Sullivan w Chicago i Mackintosh w Szkocji.
Wizjonerski Wagner widział swoje miasto Wiedeń jako metropolię bez granic („Die unbegrezte Großstadt”). W jego ślady poszli znaczący architekci jak: Josef Hoffmann, Emil Hoppe, Marcel Kammerer. Za życia był wielokrotnie odznaczany, zarówno w Wiedniu, jak i na świecie: przez królewskie akademie w Londynie, Brukseli, Amsterdamie, Kanadzie. Pisano o nim, że bez niego nie byłoby „ani secesji, ani grupy Klimta, ani sztuki stosowanej” (H. Bohr). W latach 1894–1901 zaprojektował system kolei miejskiej wraz z mostami i stacjami, które dzisiaj są włączone do metra U4 i U6. Twórca skłaniał się początkowo ku motywom odtwarzającym naturę, później sięgnął po bardziej abstrakcyjne formy prostoliniowe, wykorzystując nowe materiały, takie jak beton i aluminium.
Każdy, to chce poznać Wiedeń, musi zobaczyć dokonania Ottona Wagnera: Kirche am Steinhof, willa Wagnera w 14. dzielnicy, Ankerhaus, domy przy Rennweg, Kaiser Pavillon, Majolikehaus, pawilony stacji przy Karlsplatz czy Postsparkasse. Szczególnie Kirche am Steinhof (Kościół św. Leopolda) zachwyca nie tylko swoją secesją, ale i położeniem na szczycie górującego nad okolicą Baumgarten Höhe. Budowlę zaprojektował architekt w 1907 roku jako kaplicę szpitala psychiatrycznego. W wystroju dominuje prostota i lekkość. Cetralnym punktem jest ołtarz z baldachimem, w tle którego umieszczono mozaikę przedstawiającą Chrystusa w otoczeniu świętych. Światło dzienne wpada przez niebieskie tafle szyb w oknach projektu Kolomana Mosera. Ten zadziwiający kościół pokryto z zewnątrz białymi marmurowymi płytami z ornamentem przypominającym główki gwoździ. Projekt jest przy tym użyteczny, przy czym największy nacisk położono na higienę i bezpieczeństwo. Ławki nie mają kantów, podłoga jest pochyła, co ułatwia sprzątanie, w chrzcielnicy jest bieżąca woda, po obu stronach ołtarza znajdują się specjalne drzwi, dzięki którym personel może łatwo dotrzeć do pacjenta.
Na zalesionych przedmieściach Wiednia Hütteldorf znajdują się dwie kontrastowe wille Wagnera. Pierwsza, z początku kariery, nawiązuje do wspaniałych willi palladiańskich i tam miał mieszkać mistrz w okresie letnim. Druga pochodzi z późnego okresu twórczości i widać w niej elementy racjonalizmu i modernizmu.
Wystawa
Na przeszło 1000 m2 powierzchni muzealnej pokazano chronologicznie rozwój sztuki architektonicznej Otto Wagnera od historyzmu po nowoczesny styl użytkowy. Zaraz przy wejściu do sali wystawienniczej znajduje się plan, na którym oznaczono wszystkie realizacje, także te planowane. Zachwycają modele znanych nam budowli, plany, a także meble. Otto Wagner to przecież cały Wiedeń!
Otto Wagner, Wien Museum, 15.03.2018 – 7.10.2018
