Modigliani – Książę z Montparnasse

Książę z Montparnasse – tak nazywali przyjaciele skandalizującego, odrzucanego ale i podziwianego, wybitnie uzdolnionego, biednego Włocha z Livorno. Amedeo Modigliani: malarz, rzeźbiarz, rysownik, kochający życie, kobiety i ekscesy. Artysta, ktόry w swojej twόrczości nie przyłączył się jak wielu jego rόwieśnikόw do żadnego wspόłczesnego mu kierunku, jak kubizm czy fowizm. W swoich pracach z kolei nawiązywał do renesansu i sztuki afrykańskiej, studiując we Włoszech sztukę antyku. Wiedeńska Albertina z okazji 100-letniej rocznicy śmierci artysty przedstawia retrospektywną wystawę, przedstawiając malarza w kręgu paryskiej awangardy na czele z Pablo Picasso, Constantin Brâncuşi i André Derain.

Życie – skrzydlaty wędrowiec

Urodzony w Livorno, pochodzenia żydowskiego, gdzie żyła duża społeczność Żydόw sefardyjskich z Afryki, Hiszpanii i Portugalii. Gdy na świat przyszedł Amedeo Clemente Modigliani w 1884 roku rodzina zajmowała się handlem węgla i drzewa, ktόry to jednak nie przyniόsł oczekiwanych dochodόw z powodu kryzysu ekonomicznego. Matka, wykształcona w dziedzinie literatury podejmuj prόby tłumaczeń poezji, wtedy to młody Amedeo styka się ze światem pięknego słowa. Życie artysty przebiega w ciągłch trudnościach chorobowych, artystycznych i życiowych, i chociaż powinno się tylko koncentrować na jego sztuce, nie sposόb ominąć życiorysu. W wieku 14 lat choruje na tyfus zmierzając się z ciągłymi atakami wysokiej gorączki, ktόre osłabiają kondycję organizmu i odporność. Swoją naukę rozpoczyna w Akademii w Livorno odwiedzając zajęcia z rysunku aktu. Przebyte choroby pogarszają stan jego zdrowia, w związku z czym wyjeżdża na południe Włoch, do Neapolu, Capri i do Rzymu. To nie koniec wędrόwki skrzydlatego artysty. W 1903 roku udaje się do Wenecji z Oscarem Ghiglią, tam odwiedza kursy rysowania aktόw w Weneckim Instytucie Sztuk Pięknych (Instituto di Belle Arti di Venezia). Weneckie muzea, kościoły zapoznają go ze sztuką starych mistrzόw. Mieszkając w Wenecji bierze udział w seansach spirytystyczych, w otoczeniu francuskich przyjaciόł, ktόrzy namawiają malarza do przeprowadzki do Paryża. Stolica Francji będąca wtedy ośrodkiem artystόw awangardowych, miejscem rόżnych kierunkόw w sztuce nie sprzyja jego stabilizacji. „Modi” jak nazywali go przyjaciele żyje dosyć rozpustnie, zmienia mieszkania, kobiety i kręg przyjaciόł. Mimo wszystko udaje mu się dwukrotnie wystawić prace w Salonie Niezależnych w 1907 roku, ktόre zdradzają wpływ Toulouse-Lautreca i Picassa z okresu błękitnego. Jego prace budziły jednak znikome zainteresowanie a wpływowi publicyści tacy jak Guillaume Apollinaire pomijają go w swoich krytykach. W 1909 roku dzieki znajomości rumuńskiego rzeźbiarza Constantina Brâncuşiego artysta zaczyna się zajmować rzeźbą, a inspiracją stało się antyczne dziedzictwo Włoch. Udaje mu się też uczestniczyć w kiku wystawach. W tym okresie w 1918 roku poznaje angielską pisarkę Beatrice Hustings, z ktόrą ma romans dwa lata. Tak opisuje Modiglianiego:

„… skomplikowany charakter, skomplikowany charakter. Świnia i perła. Poznałam go w cukierni. Haszysz i brandy”.

Gwałtowny związek z pisarką nasilił ekscesy z alkoholem i opium, ale nie trwał długo. Wnet poznaje 19-letnią Jeanne Hébuterne, studentkę Akademii. Prędko zamieszkali razem, czasem pracowali wspόlnie nad szkicami. Modigliani namalował wiele obrazόw przedstawiających Jeanne. O latach spędzonych z Jeanne na południu Francji mało wiadomo, prawdopodobnie przebywał w okolicach Nicei i w Nicei. Tam urodziła się cόrka w związku pozamałżeńskim, ktόra wychowywana była po stracie rodzicόw we Florencji. Stała się biografką ojca, po śmierci rodzicόw pisząc książkę „Modigliani bez legendy”. Amedeo zmarł młodo w paryskim Charité na gruźlicę, następnego dnia ponownie ciężarna Jeanne popełniła samobόjstwo. Modigliani spoczywa na paryskim Père Lachaise (1884-1920).

Polski marszand – Leopold Zborowski

W 1916 roku artysta poznał polskiego marszanda i poetę Leopolda Zborowskiego. Zborowski przyjechał do Paryża by studiować literaturę. Na życie zarabiał sprzedażą pism i książek. Jako handlarz drukόw nie miał tak wyrobionego smaku ani wyczucia malarstwa awangardowego, jednak w ostatnich latach życia wspierał jego malarstwo razem z żoną Anną Zborowską. Modigliani namalował około 30 aktόw dzięki Zbiorowskiemu, ktόry przyjął go do domu, gdy artysta zerwał z Beatrice Hastings. Poeta opłacał modelki pozujące artyście, stworzył mu w domu warunki do pracy, kupował farby i materiały malarskie. Dzięki kontaktom z Berthe Weill, marszandką i właścicielką paryskiej galerii obrazy akty zostały wystawione na indywidualnej wystawie. Akty wzbudzały zgorszenie publiczności, ponieważ były one zbyt wyzywające. Policja zażądała konfiskatę obrazόw, Weill prędko zamknęła wystawę. Wiosną 1918 roku Amedeo i Jeanne opuszczają Paryż udając się na wybrzeże Morza Śrόdziemnego. Tam powstają portrety, ktόre Zborowski sprzedaje w Paryżu. Dzięki polskiemu poecie i jego kontaktom, udaje się pokazać Modiglianiego w Anglii w Heale, oraz w londyńskiej Hill Gallery (około 10 prac) i zachęcić angielskich kolekcjonerόw do kupna jego obrazόw.

Twόrczość – wydłużone twarze i oczy bez źrenic

Tematem twόrczości Modiglianiego nie staje się pejzaż, lecz człowiek. Jego wyidealizowane i nieskazitelne postacie ukazywał artysta za pomocą portretu, aktu i rzeźbionych głόw. W pracach nawiązuje do antyku, renesansu i manieryzmu, tworzy jednak indywidualny styl. Modigliani wyciąga swoje linie, w portretach pojawiają się wydłużone twarze i oczy bez źrenic, gdzieś patrzące do wnętrza, całkowicie ucieka od dekoracyjności, obiekt cechuje redukcja, przestrzeń jest mało ważnym tłem. Znaczna część obrazόw to portrety, chociaż zasłynął z aktόw, a dużą część życia poświęcił wyłącznie rzeźbiarstwu (1904-1914), ku ktόremu wtedy zwrόcili się όwcześni artyści, jak np. Picasso, Matisse i André Derain. Stało się to za przyczyną zainteresowiania rzeźbą afrykańską. Rzeźby Modiglianiego powstały w jego atelier na Montparnasse, ktόre było zaadoptowane do tego gatunku sztuki. Motywem większości rzeźb są głowy, zatytułowane przez niego jako „kolumny czułości”. Jednak Modigliani pozostanie kojarzony jako malarz, malując zresztą z dużą swbodą akty i portrety.

Podczas I wojny światowej Amedeo sportretował wielu artystόw mieszkających wtedy w Paryżu. Ulubionym modelem był meksykański malarz Diego Rivera, ukochany rόwnie utalenowanej Fridy Kahlo. Artysta portretuje swoje kochanki i przyjaciόł umieszczając ich nazwiska na płόtnie, co sprzyjało uatrakcyjnieniu kompozycji obrazu. Portrety maluje z fotografii. Obie kochanki Beatrice Hastings i Jeanne Hébuterne przedstawia rόżnorodnie, interpretacje oczu Hastings wskazują na silny charakter kobiety i jej ekscenryczność, są kokieteryjne i poufne. Portrety Jeanne nie są tak silne w oddziaływaniu, gdyż z powodu dzielącej ich rόżnicy wieku, stosunek ich nie był tak gwałtowny. Jej obrazy przypominają naiwną młodzieńczość Lolity. To Jeanne przyczyniła się do weryfikacji życia artysty. Obrazy Jeanne cechuje łagodność, ona patrzy prosto w oczy widza, rozprasza ciszę twόrczości Amadeo, ktόrej to właściwości nie posiadają obrazy innych portretowanych. W latach 1916-17 Modigliani namalował całą serię aktόw ukazujących leżące, siedzące lub stojące kobiety w wyidealizowanej pozie i nagości. Celem aktu artysty była tylko nagość.

Malarz nawiązywał w swojej twόrczości do włoskich mistrzόw renesansu jak Tycjan, Boticelli i Giorgione. Jednak jego Wenus przełamuje akademickie tradycje, ktόre powstawały na podstawie konkretnych pόz aktόw ograniczonych kanonem i formalistycznymi regułami. Modigliani nie zwraca uwagi na proporcje, anatomię i ruch, pokazuje erotykę. Można wyrόżnić dwa typy aktόw. Jedne przedstawiają młode kobiety, ktόre dostarczały artyście doznań cielesnych, oraz te, w ktόrych jest widoczna więź duchowa. Kobieta z aktu artysty nie jest pokazana jako płeć, lecz ważniejsze jest u niego dociekanie co jet w niej cekawsze, czy najpiękniejsze? Czyli kuszące uda, krągłe piersi, zagadkowe usta, szukające kochanka dłonie, jej powab.

Artysta szkicuje duże kontury ciała, wydłużone linie, też farba zaznacza swoją wielkość, tak podkreśla obecność kobiety na obrazie i nie sposόb tego nie zauważyć. Albertina pokazując monograficzną wystawę odważa się powiedzieć o Modiglianim  – jego sztuka to krok do tyłu w stronę prymitywizmu jako gatunku. Prymitywizm był stylem czerpiącym ze źrόdeł sztuki poza Europą, korzystał z wpływόw afrykańskich, azjatyckich czy hinduskich. To właśnie dziedzictwo sztuki światowej fascynowało Modiglianiego, ktόre widzimy w rzeźbach artysty. Także sztuka grecko-rzymska jest widoczna w grupie obrazόw zatytułowanych Kariatyda.

Amedeo Modigliani pozostawił też po sobie rysunki, ktόre są studium powstałych w danym momencie wyobrażeń sytuacji lub postaci. Wiele jego rysunkόw jest inspirowanych teatrem i cyrkiem. Rysunki nie ukazywały zamiłowania artysty do rozwoju techniki, kreślił czarną kredką woskową. Czasem używał grafitu i kredy, rysując na kartkach ze szkicownika.

POP STAR

Gwiazdą i ikoną malarstwa stał się po śmierci. Sztuka jego nie należała do modnych prądόw, w związku z czym popyt na nią był znikomy. Portrety i akty kobiet z oczami w kształcie migdałόw z czasem stały się najczęściej recenzowane i obsypywane pochwałami jako fascynująco zmysłowe. Długo dyskutowano nad pornograficzną treścią malarstwa Amedeo. Niespokojny w życiu artysta wypracował bardzo kluczowy i prosty styl swojej twόrczości łączący tradycję z nowoczesnością, pozostając samotnikiem stylu. Jego obrazy na aukcjach osiągają niebotyczne ceny w granicach 150-170 milionόw Euro. Życie artysty w nędzy, wypełnione używkami stało się tematem w filmie i literaturze. Powieść brytyjskiego pisarza Kenna Foletta „Skandal z Modiglianim” oraz „Skrzydlaty wędrowiec” Corrado Augias, opisują krόtkie i burzliwe życie artysty, ktόre stało się legendą. Także kinematografia może się pochwalić dwoma obrazami filmowymi. W 1990 roku Brogi Taviani zrealizował film „Modi – życie Amedeo Modiglianiego”, z kolei Mick Davis nakręcił film „Modigliani, pasja tworzenia” o rywalizacji artysty z Picassem i miłości do Jeanne.

Modigliani, trochę hulaka łamiący kobiece serca, fascynujący artysta i intelektualna osobowość jest świetnym tematem. Także jego życie wśrόd paryskiej bohemy, znajomości z wybitnymi przedstawicielami literatury i sztuki XX wieku. Amedeo może też się poszczycić własnym muzeum w miejscu urodzenia w Livorno przy ulicy Via Roma 38. Malarstwo, rzeźby, ale i jego krόtkie życie wypełnione sztuką do końca stało się tematem monograficznej wystawy w wiedeńskiej Albertinie.

Wystawa do 9 stycznia 2022
Albertina
Albertinaplatz 1
1010 Wien

Artykuł opublikowany w piśmie „Polonika”
nr 287 listopad/grudzień 2021